basi & daniw: 03/2009

3/22/2009

Daytoy Sangarakem a Tapok

Daytoy sangarakem a tapok matmatam a naimbag
Saan kadi nga agrimrimat kas riniwriw a bituen
Saan kadi a kas layap nga agsawar iti law-ang
Wenno nalibnos a henio ti siudad ‘ti batbato.

Daytoy sangakuerdas a nota denggem ti awengna
Dimo kad’ mangngeg kenkuana ti arpa ti angheles
Wenno partaan ken dulluog ti Namarsua
Wenno ikkis a bilin iti amin a tawidna.

Daytoy sangalua a linnaaw anninawam ti lansadna
Dimo kad’ makita ti ladawan ni Patay
Wenno marikna ti bileg a mangtunaw ‘ti amin a pagarian
Wenno gita a mangsaknap ’ti amin a naparsua.

Daytoy sangarakem a daga matmatam a naimbag
Kenkuana makitam natumtumek a kimat
Nga agin-indurog iti tammudo ti Namarsua
Igam a katimbeng ti amin a pannakaisalakan.

JUAN S.P. HIDALGO JR.
Rosales, Pangasinan

(Naipablaak iti BANNAWAG, Hulio 20, 1964; ken iti Pamulinawen: Dandaniw, 1949-1975, 1987. Naiposte babaen ti pammalubos ti autor. Nabulod ti imahen iti flickr.com)

Kadagiti Nasanikua

Iti panaglawag
Daytoy a lubong
Ammok nga awankayto
Kadagiti inawek a lagip
Tapokkayton a kalinnaok
Dagiti natay a parmatak
Kinawesandakayo
Iti balitok a ling-et
Manipud kadagiti puso
A nakurapay
Ngem arikayo a mangad-adipen
Kadakami agraman
Dagiti nailupek a kararua
Adda met kalinteganmi
Iti pitak a langit
Awan dagup ti sanikua
Awan gatad ti biag
Ti nasamsam-it a sam-it
Ngem ti bukod a sirmata
Kayatmi koma pay
Ti agpaadipen
Ngem awanton mamaay
Dagiti sangit
Naumakamin nga aglulua
Nasaysayaat itan
A denggen dagiti puniebre
Ti musika ti panagungar
Ti nailupit a saniata

DONATO B. ABANILLA
Bangued, Abra

(Naipablaak iti BANNAWAG, Abril 13, 1970; ken iti SAGUMBI: Antolohia ti Sarita, Daniw ken Drama dagiti Abrenio, AIWA, 1999. Naadaw ti imahen iti retrato nga ala ni R.V.Aragon)

3/05/2009

Alipuspos

Amuyem ti buokmo
A pagpuypuyupoyan ti angin
Balay-uyokan dagitoy a bibig
Agur-urnong napalet a diro

nga innak ilagalaga
kadagiti dutdotmo

Bisngay a nagtengnga
dumanon alipuspos
Surotek dayta a dana
inggana't makitak

alipuspos

nga agpuspusipos

Kas alipugpog ti tapok
Wenno alinuno a gumuyod
A manglemmes kararuak

alimpatok
baybay-langit

Ket bagik maidaknirto
Iti minuyongan init
A pagbukaran dagiti sabong
a nasam-it!

GODOFREDO S. REYES
Sta. Maria, Ilocos Sur

(Naipablaak iti Dagiti Kapintasan nga Avant-Garde a Daniw iti Iluko, 1995-1999; Editor: Cles B. Rambaud; GSR, 2000.)

sakbay ti lidok...

Basi ti kangrunaan nga inumen dagiti Ilokano, nangruna idi panawen dagiti appotayo, dagidi apongtayo a naiingel man wenno mamaingel. Ipaidammo ti basi ken ni Ilokano ket impaidammo metten kenkuana ti maysa a paset ti kinataona, wenno kina-Ilokanona. Ket irupirna dayta iti tinnaltalan iti batillog, wenno uray iti pinnatayan. Umanay pay ti basi a gapu ti rebolusion ken dangadang, iti panagrebelde ken pannakirapok: ti Basi Revolt a namunganay iti Piddig, Ilocos Norte ti mangpaneknek iti dayta.

Pagaammotayo met a nakayanakan ni Ilokano ti kinamannaniwna ta apaman nga inkeddengna ti agsurat, yunana ti agikur-it kadagiti binnatog nga inna awagan iti daniw wenno iti panagkunana ket daniw. Iti Ilokandia, adu a dandaniw iti parparaangan iti namunganay bayat ti panagiinum dagiti agkakabaddungalan. Ta apaman a napaayusan ti karabukob ni Ilokano, padasenna metten ti dumaniw. Ay, adu ti dandaniw a maputar maigapu man iti naingel a basi wenno iti maingel a kurditan ni Ilokano.

Ngem agtalinaed la kadin a maidandaniw iti paglilidokan wenno maikurkur-it dagiti berso a di met masagrap ti kaaduan? Adda met dagiti pagipablaakan, kangrunaan ditoyen ti Bannawag. Ngem agkurang ti espasio daytoy a magasin para kadagiti naruay a dandaniw dagiti Ilokano. Iti nasao a magasin, masansan a dua laeng— sagpaminsan tallo, sagpaminsan, maysa— ti maipablaak a daniw iti linawas. Agkamtud ngarud daytoy tapno agbalin a kangrunaan a kamalig wenno sarusar dagiti dandaniw dagiti Ilokano.

Ditoy a nainaw ti basi & daniw.

Kangrunaan nga akem ti basi & daniw ti agbalin a maysa pay kadagiti kamalig wenno sarusar dagiti naruay a dandaniw dagiti Ilokano. Maawis ngarud amin a mannaniw nga idatagda dagiti naipablaaken ken di pay naipablaak a dandaniwda. Naipablaaken, kunatayo kadagiti rimmuaren kadagiti magasin ken libro ken dadduma pay a babasaen ken naipaskilen kadagiti website ken blog. Di pay naipablaak, kunatayo kadagiti di pay rimmuar kadagiti magasin, libro wenno pagiwarnak. Maipalagip ngarud a tunggal maidatag a daniw, maikkan iti notasion no naipablaaken/naipaskilen wenno saan pay, ket no bilang iti immun-una, mailanad no kaano ken ania a wagas (magasin/blog, kdp.).

Nupay kasta, ipalagipmi a mapili dagiti dandaniw a maipaskil ditoy basi & daniw. Kadagiti mannaniw a mangidatag kadagiti di pay naipablaak a dandaniwda ditoy basi & daniw, maipakaammo met nga inteddan ti pammalubosda tapno mairaman ti/dagiti daniwda kadagiti mabalin nga ipablaak ti Bannawag. Kasta met nga amin a maipaskil iti basi & daniw, mabalin a mairamanto iti antolohia dagiti dandaniw a naipatarus iti Tagalog (Filipino) nga isagsaganami.

Maikadua, agbalin met a kamalig daytoy kadagiti amin a bambanag maipanggep iti daniw nga Iloko: kritisismo, lektiur, panagibasa iti daniw, panagiinnadal iti daniw, interbiu kadagiti mannaniw nga Ilokano, pasken mainaig iti daniw, ken dadduma pay.

Kamaudiananna, taeng daytoy dagiti amin a mammasi ken mannaniw nga Ilokano, sadino man a suli ti lubong ti ayanna. Kas iti tianggi a pakisukmonan iti basi, maawis ni mannaniw nga Ilokano a dumuklawit tunggal kumulding ti kinamannaniwna—ket no maimasanna, itugawna tapno ipapasna a nanamen dagiti balikas ken linia a dinapil ni padana a mammasi ken mannaniw.

Ala ngarud, mangiparamanka metten, apo mannaniw! Idaya iti: basiniasseng@yahoo.com wenno rvaragon@gmail.com.

A.S. TABAG & R. V. ARAGON

kunkunada

"Kadakami a taga-Ilocos Norte, no adda nakaprasko wenno nakaungot a basi iti gimongan, kuna dagiti ammona ti mangikarunikon: 'Iwarasyo apo! Alla ngarud!'

"Kadakami met a taga-Pinili, no itag-aymin daytay ungot nga addaan basi a naparekan, iwarasmi dagiti matami iti tallaong nga agtatakder ket kunami: 'Dakkel a panagyaman ken saludo iti sinno man a nangaramid iti daytoy dakkel a buyuboy nga iti basi napno, ngem impierno koma ti mapagteng ti siasinno a nangibasbassit kadaytoy ungotko.'

"Idi ta paay-ayusak pay la ti karabukobko iti naluto a bennal, kalpasan kaguduat' aldaw a panagdapil ken pannakaisaang ti sinublan iti ngato ti dumardarang nga usang, ket siak ti mapusgan met idi a mangitag-ay iti ungot, dagitoy dagiti balikasko iti tallaong, tunggal maysa addaan met iti ungot ti basi:

Paraiso koma ti pagtungpalan nagaramid basi a makaited rugso,
Ngem impierno koma ti pakairusodan nagaramid bassit nga ungotko."

HONOR BLANCO CABIE
Premiado a Mannaniw iti Iloko ken English
Pinili, Ilocos Norte